Uwaga na autostereotypizację

Jednym z najbardziej klasycznych rozróżnień współczesnej psychologii społecznej jest rozpatrywanie orientacji i nastawienia jednostek i grup społecznych w kategoriach orientacji sprawczej i orientacji wspólnotowej. Interesujące badania z tego szerszego obszaru dotyczą stereotypów na temat kobiet i mężczyzn. Rozpowszechniony w kulturze zachodu stereotyp przypisuje sprawczość w większości mężczyznom, a wspólnotowość w większości kobietom.

 “Rzeczywistość psychologiczna” jest natomiast taka, że większość ludzi może być i duża ilość w rzeczywistości jest i wspólnotowa i sprawcza. Pułapka, na którą warto, aby uważały kobiety związana jest z procesem autostereotypizacji, kiedy przypisują sobie wyłącznie jednostronne orientacje i motywacje wspólnotowe, mając zarazem poczucie, że są mało sprawcze i nie mogą być wysoko skuteczne społecznie czy zawodowo. Kolejnym interesującym paradoksem jest wynikająca z badań prawidłowość, że jeżeli mamy rozpatrywać osoby, które są zarazem skłonne i zdolne do sprawczości i wspólnotowości, to przypisuje się to mężczyznom dużo częściej niż kobietom. A więc w świetle stereotypu (przypomnimy, nie mającego wiele wspólnego z rzeczywistością) mężczyźni mogą bywać i sprawczy i wspólnotowi. Na przykład wymagający, skuteczny szef i jednocześnie wrażliwy na ludzi i relacje. W ramach tego samego stereotypu jednak kobiety “nie mogą” być zarazem wspólnotowe i relacyjne. Można powiedzieć, że stereotyp nie daje tu kobietom szans. W efekcie kobiety zgodnie z mechanizmem autostereotypizacji albo identyfikują się ze stereotypem wspólnotowości lub w ramach emancypacji, wyodrębnienia utożsamiają się z aspektem sprawczym. Przejawia się to np. w przejmowaniu przez kobiety postaw, zachowań, ubiorów typowo “męskich” i zaprzeczaniu pierwiastkom uległości, wrażliwości czy troski. Tak jak największym przeciwnikiem kobiet we współczesnym świecie są stereotypy, tak należy pamiętać, że dodatkowym zagrożeniem i wyzwaniem są zjawiska i procesy autostereotypizacji.

Jacek Santorski