Nadsportowość

Wyobraźcie sobie taką sytuację: prowadzę wykład dla ponad 100 osób. W którymś momencie proszę o podejście kilkoro woluntariuszy. Mówię im, żeby wyciągnęli do przodu rękę, zrobili (nie ruszając ręki) skręt ciała tak daleko, jak tylko to możliwe – do granicy bólu czy niewygody. Proszę, by zauważyli jak daleko mogą się obrócić, i zaznaczyli w pamięci punkt na ścianie, na który wskazuje ręka. Następnie proszę o powrót do pozycji wyjściowej i zamknięcie oczu. Proponuję, by z zamkniętymi oczami wykonali w wyobraźni kilka zestawów ruchów. Wszyscy milczą, rośnie napięcie. Ochotnicy wykonują w myślach specyficznie dobrane ruchy. Po pewnym czasie proszę o otworzenie oczu i powtórzenie testu: jak daleko mogą dokonać skrętu? Wyciągnięta – tak, jak poprzednio – ręka pokazuje punkt na ścianie. Pytam, czy coś się zmieniło. W 80% przypadków ten punkt jest teraz znacząco dalej. Zdumieni słuchacze zastanawiają się co to za magia czy hipnoza: bez żadnych ćwiczeń fizycznych osiągnęli lepsze rezultaty!

Wyjaśniam: To żadna magia. Aby zwiększyć zakres ruchu zwykle nie trzeba bolesnego naciągania mięśni czy siłowego nadużywania stawów. Ograniczenia często są zapisane nie w mięśniach, ale w mózgu (Wg. teorii Feldenkraisa, zobacz jego książkę „Świadomość poprzez ruch”). Po prostu korzystamy ze znanych i zapisanych w mózgu schematów różnych ruchów. Te zapisane schematy mają swoją dobrą stronę: dzięki nim nie musimy zastanawiać się nad każdym ruchem (najprostsze sięgnięcie po kubek składa się z zaangażowania i zharmonizowania znacznej ilości mięśni i stawów tułowia, przedramienia, dłoni, palców, itp.). Część tych schematów powstało wokół jakichś urazów: coś nas bolało, specyficzny sposób poruszania łagodził ból, ale też pozostał długo po jego ustaniu. Zamiana schematów wymaga otworzenia się mózgu na nowe połączenia neuronalne (plastyczności), a to można uzyskać właśnie poprzez jakąś niespodziewaną sekwencję ruchów, realizowaną w sposób delikatny, bez bólu czy nawet wysiłku, chociaż przyzwyczajeni jesteśmy do poglądu, że na poprawę osiągnięć trzeba się nieźle napracować. W skrajnym przypadku – może to być sekwencja realizowana w wyobraźni.

Oto przykład: Stań prosto. W trakcie wykonywania ćwiczeń pozostań wyprostowany wzdłuż pionowej osi. W pierwszym okrążeniu zacznij delikatnie i powoli obracać biodrami w lewo i prawo. Nie zginaj się na boki – sam obrót bioder wokół osi. Znajdź przyjemność w tym ruchu. Jeżeli jej nie znajdujesz, lub jeżeli napotykasz na opór czy ból – realizuj to ćwiczenie w wyobraźni, z zamkniętymi oczami. Odpocznij chwilę. W drugim okrążeniu obracając biodra w lewo, jednocześnie obracaj ramiona w prawo (głowa na razie pozostaje nieruchoma, skierowana do przodu; obracają się same ramiona). Nie zginaj się, dalej jesteś wyprostowany wokół pionowej osi. Biodra w lewo, ramiona w prawo; głowa w prawo, ramiona w lewo. Spróbuj znaleźć przyjemność, bawiąc się tym ruchem. I znów: jeżeli napotykasz na opór – lepiej kontynuuj w wyobraźni. Trzeci krok jest trudniejszy: biodra w lewo, ramiona w prawo, a jednocześnie głowa w lewo. I zmiana: biodra w prawo, ramiona w lewo, głowa w prawo. Pamiętaj: to nie jest zadanie do wykonania za wszelką cenę: chodzi o znalezienie koordynacji i przyjemności. Ostatni krok jest najtrudniejszy. Zwykle bowiem, nawet ruszając głową, utrzymujemy nasze oczy nieruchome. Tym razem, wraz ze skrętem bioder w jedną stronę, ramion w przeciwną, głowy w kierunku bioder – oczy mają się maksymalnie kierować odwrotnie niż głowa (a więc w kierunku ramion). Kontynuuj nie dla osiągnięcia celu, ale dla znalezienia frajdy: biodra w lewo, ramiona w prawo, głowa w lewo, a oczy – maksymalnie w prawo. I odwrotnie. Baw się tą nową harmonią.

Mózg otrzymuje nowy sygnał: nieznany uprzednio zestaw ruchów – i coś musi z tym zrobić: otwiera nowe ścieżki połączeń neuronalnych, by ten zestaw przyjąć jako swój. Feldenkrais odkrył, że ruchy „na zadanie” i „na siłę”, często w bólu, nie mają mocy pobudzania plastyczności mózgu – po prostu ślepo ćwiczą mięśnie. Harmonia, łagodność, frajda z zaskakującego zestawu ruchów – taką moc mają. Feldenkrais opracował kilkaset takich zestawów, bardzo polecanych do codziennego ćwiczenia.

Wracając do wspomnianej na początku „magii” zademonstrowanej na wykładzie: otóż w wypadku oporu czy bólu nie należy walczyć z oporem, a zamiast tego – zamknąć oczy i wyobrazić sobie ruch. Takie ćwiczenie w wyobraźni ma niemal taką sama moc pobudzającą nowe połączenia neuronalne – jak w rzeczywistości. Odpowiednio dobrane – otwierają nowe możliwości. W tym wypadku – pozwalają na dalszy skręt tułowia.

Prowadziłem kiedyś zajęcia z grupą wspinaczy wysokogórskich. Nie muszę dodawać, że byli silni i sprawni, ale… w bólach. Większość ruchów wykonywali bowiem wysiłkowo, wbrew sygnałom z własnego ciała. Okazało się, że mogą mieć te same, lub nawet lepsze osiągnięcia – przy większej harmonii ruchu. Podobne do opisanych ćwiczenia w niemal magiczny sposób usunęły ból i zwiększyły harmonię ich ruchów.

Takich ćwiczeń jest więcej, na przykład znana jest Technika Alexandra czy – arcyciekawe – ćwiczenia na dysleksję Dennisona, które łączą pracę obu półkul mózgowych, budując nowe połączenia pomiędzy komórkami nerwowymi oraz integruje mózg z ciałem; przykładowa technika Dennisona, warta polecenia dla zwiększania kreatywności, to tzw. „leniwe ósemki”, a więc kreślenie znaków nieskończoności w różnych układach, szczególnie obiema rękami. Dla nas i dla przebijania kopuły najważniejsze jest stałe wykonywanie takich ćwiczeń pobudzających mózg do gotowości do przyswajania „nowego” (jak u dziecka), a więc – do tworzenia nowych sieci połączeń między neuronami, czyli do większej plastyczności i – co za tym idzie – kreatywności.

Nie neguję oczywiście wysiłku fizycznego, wiadomo, że dobrze jest uprawiać sport. Chociaż niekoniecznie „na wynik”. Zwykle bowiem, jeżeli już myślimy o ruszaniu się, to w kategoriach osiągnięć: ile przebiegłem, które miejsce zająłem, jaki rekord pobiłem, z kim wygrałem, itp. Nie ma oczywiście nic złego w ambicjach, szczególnie sportowych. Ale od kreatywności takie rozumienie ruchu raczej oddala niż przybliża. Z jednym zastrzeżeniem: pewien typ długofalowego, rytmicznego wysiłku – na przykład długiego, spokojnego biegu (dla przyjemności, a nie na rekord) – powoduje po dłuższym czasie wyzwalanie dopaminy i endorfiny – a więc neurohormonów radości i euforii. Jak pisałem w felietonie „Nadpowaga” – endorfina i dopamina są też neurotransmiterami, wspomagającymi nowe połączenia neuronalne i – dzięki temu – zwiększającymi kreatywność. Radość zwiększa kreatywność, kreatywność sprzyja radości. Ważne jest wszakże, żeby tego typu bieg był luźny, spokojny, przyjemny – w przeciwieństwie do morderczego wysiłku „na rekord”, gdyż ten ostatni raczej tłumi niż sprzyja kreatywności.

Baw się ruchem, nawet tym w wyobraźni!